पुणे | राजीव गांधी प्राणी संग्रहालय, कात्रज येथील हरिणवर्गीय वन्यप्राण्यांच्या नैसर्गिकरीत्या गळून पडलेल्या एकूण १७६ शिंगांचे नियमानुसार व सन्मानपूर्वक नष्टीकरण करण्यात आले. ही कार्यवाही वनविभागाच्या आदेशानुसार व “Wildlife Disposal of Wild Animal Article Rules, 2023” अन्वये पूर्ण पारदर्शकतेने आणि अधिकृत दस्तऐवजीकरणासह पार पडली.
वन्यप्राण्यांच्या अवशेषांबाबत कायद्यानुसार नष्टीकरणाचा महत्वपूर्ण टप्पा
ही संपूर्ण प्रक्रिया पुणे महानगरपालिकेच्या विनंतीवरून, उपवनसंरक्षक (प्रादेशिक) श्री. तुषार चव्हाण यांच्या मार्गदर्शनाखाली आयोजित करण्यात आली होती. यामध्ये सहायक वनसंरक्षक, वनपरिक्षेत्र अधिकारी, वनपाल, वनरक्षक, संचालक डॉ. राजकुमार जाधव, मानद वन्यजीव रक्षक आणि स्थानिक लोकप्रतिनिधींचा सहभाग होता.
शिंगांचे नष्टीकरण ज्वलनशील वायू आधारित दहिनीच्या सहाय्याने सुरक्षितपणे आणि पर्यावरणपूरक पद्धतीने करण्यात आले. ही प्रक्रिया पंचनामा, व्हिडीओ रेकॉर्डिंग आणि लेखी नोंदीद्वारे पारदर्शकतेने राबवली गेली.
१७६ शिंगांचे संकलन – हरिणवर्गीय प्रजातींचा नैसर्गिक जीवनचक्राचा सन्मान
राजीव गांधी प्राणी संग्रहालयात सांबर, चितळ आणि भेकर या हरिणवर्गीय प्रजातींच्या शिंगांचे नैसर्गिक गळणे ही एक सामान्य जैविक प्रक्रिया असते. मात्र, अशा गळालेल्या शिंगांचा गैरवापर किंवा काळाबाजार होऊ नये, म्हणून वनविभागाने हे शिंग नियमानुसार नष्ट करण्याचे महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलले.
गैरवापर रोखण्यासाठी कायदेशीर आणि पर्यावरणीय भान राखणारी कार्यवाही
गेल्या काही वर्षांत देशभरात वन्यजीवांचे अवशेष – विशेषतः शिंगे, हाडं, नखे यांचा गैरवापर आणि तस्करीचे प्रकार वाढले आहेत. त्याला आळा घालण्यासाठी केंद्र सरकारने २०२३ मध्ये नविन कायदेमान्य नियमावली तयार केली. या नियमावलीनुसार गळालेल्या अवशेषांचे नोंदवही ठेवून, अधिकृत समितीच्या उपस्थितीत नष्टीकरण करणे बंधनकारक आहे.
वन्यजीव सन्मानाच्या दिशेने महत्त्वाचे पाऊल
ही संपूर्ण कार्यवाही केवळ कायद्याचे पालन करण्यापुरती मर्यादित नव्हती, तर ती वन्यजीवांच्या सन्मानाने आणि संवेदनशीलतेने हाताळली गेली. हे शिंग हे फक्त अवशेष नसून, त्या प्राण्यांच्या अस्तित्वाचे पुरावे आणि निसर्गचक्राचे प्रतीक आहेत. त्यामुळे त्यांचे सन्मानपूर्वक नष्टीकरण म्हणजे मानवाचा निसर्गाशी असलेला आदर दाखवणारा उपक्रम आहे.
इतर प्राणी संग्रहालयांसाठी मार्गदर्शक ठरणारी कार्यवाही
वनविभागाने स्पष्ट केले आहे की, अशा प्रकारच्या कार्यवाही सर्वच प्राणी संग्रहालयांमध्ये वेळोवेळी राबवणे आवश्यक आहे. त्यामुळे ही घटना इतर प्राणी संग्रहालयांसाठीही एक सकारात्मक उदाहरण ठरणार आहे.
वन्यजीव संवर्धन, नैसर्गिक प्रक्रियेचा आदर, आणि कायद्याचे पालन – या तिन्ही अंगांनी ही कार्यवाही समाजात एक सकारात्मक संदेश देणारी आहे.
